Menelaah Paugeran, Gancaran lan Nulis Tembang Pucung Serat Wedhatama

Pupuh Pucung  kang ana ing Serat Wedhatama kalebu kabudayan Jawa kang adiluhung amarga jroning serat wedhatama ngemot sawijining ajaran luhur kang ana ing bebrayan agung, wiwit jaman biyen yaiku jaman Mataram.  

Pupuh Pocung iki dadi salah sawijine materi sing disinaoni ana ing kelas XI SMA/MA/SMK ing Provinsi Jawa Tengah, Jawa TImur uga Daerah Istimewa Yogyakarta.

Serat Wedhatama nalika kuwi dadi landhesane para raja-raja Mataram anggone nggulawentah putra-putrine kepriye anggone urip ing bebrayan agung kanthi kebak subasita lan adoh saka emban cindhe emban siladan.  

Ora mung kanggo keturunan raja, Serat Wedhatama bisa uga dadi paugerane urip kanggo wong kang gelem maca lan ngresepi.  Ana ing wulangan iki awake dhewe bakal nyinaoni pitutur luhur kang ana ing Serat Wedhatama Pupuh Pucung.

 A.  Serat Wedhatama Pupuh Pucung

Pupuh Pucung ana sajroning Serat Wedhatama kang dianggit Dening Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya (KGPAA) Sri Mangkunegara IV.  Panjenengane kang jumeneng minangka pengageng pura mangkunegaran uga kawentar minangka Pujangga Agung Surakarta.

Isine tembang ing Serat Wedhatama ngemot pitutur luhur arupa babagan budi pekerti Lan carane anggone tumindak becik. Wiwitane isine tembang arupa pitutur kang katujokake kanggo putra-putri Mangkunegara IV banjur supaya gampang anggone mangerteni pitutur kasebut dironce lumantar tembang.

Serat Wedhatama isine Wedha (panuntun) marang kautaman.  Kautaman kasebut kababar lumantar satus pada kang kabagi Dadi limang pupuh yaiku.

a. Pupuh pangkur 14 pada 

b. Pupuh Sinom 18 pada 

c. Pupuh Pucung 15 pada 

d. Pupuh Gambuh 35 pada 

e. Pupuh kinanthi 18 pada

 Pada yaiku cacahing tembang macapat saben satembang saka wiwitan nganti pungkasan. Dene pupuh yaiku pirang-pirang tembang utawa kumpulan tembang sawarna.

Tembang kang ana ing Serat Wedhatama kalebu tembang macapat kang nduweni paugeran arane guru gatra guru lagu lan guru wilangan. Ing ulangan iki awake dewe bakal nyinaoni Pupuh Pucung.  Ing Serat Wedhatama Tembang Pucung nduweni 15 pada. 

Saben Pupuh duweni piwulang utawa pitutur luhur miturut maknane. Tembang pucung  iku nggambarake  mangsa nalika wis dipocong utawa mati.

Watake Tembang Pucung iku sakepenake dhewe sembrana lucu lan gawe seneng. Diarani sakepenake dhewe amarga Tembang Pucung  nggambarake manungsa iku lamun wes titi wancine tinimbalian dening Gusti ora bisa apa-apa, anane mung pasrah lan manut. 

Kabeh gumantung marang sanak sedulur kang ngrumat. Tembang Pucung diarani lucu Lan gawe seneng amarga surasane kalamangsa neng omah cangkriman saiki bisa gawe gegojegan.

B.  Paugerane Pupuh Pucung

Paugerane Pupuh Pucung kaya dene tembang macapat liyane yaiku ana telu.
a. Guru Lagu yaiku tibaning Swara ing pungkasaning Gatra
b. Guru Wilangan yaiku cacahe Wanda suku kata saben sagatra
c. Guru Gatra yaiku cacahe larik saben sapada

Paugerane tembang pucung kaya Mangkene.

Guru Lagu	Guru Wilangan	Guru Gatra
12	u	4
6	a
8	i
12	a

 Serat Wedhatama Pupuh Pucung nduweni piwulang luhur kaya ing ngisor iki.

1. Ngajarake supaya manungsa bisa ngendhaleni angkara murka amarga sikap kang kaya mangkana iku bakal nuwuhake perkara/masalah

2. Ngajarake babakan nggayuh ngelmu luhur amarga kanthi duweni ilmu luhur kang arupa ikhlas sabar lan narima ing Gusti bakale urip mulya.

C. Nggancarake Pupuh Pucung 

Nggancarake duwe teges padha karo parafrase utawa nggawe narasi. Supaya bisa mangerteni piwulang ing njero Tembang Pucung tembang iku digancarake luwih dhisik. Nggancarake tembang tegese ngowahi ukara ukara ing tembang dadi ukara kang gampang dimangerteni kaya dene ukara kang guneman saben dinane.

Babagan kang kudu digatekake nalika arep nggancarake tembang yaiku:

1. ukara kang iketaning nganggo paugerane baliswara kudu diudhari. 

tuladha: malumpat sampun --> sampun malumpat

2. ukara kang mawa basa kawi kudu dijarwakake.

tuladha: datan menjadi ora

3. kena membuang utawa ngimbuhi tembung-tembung sawetara.

tuladha: Angkara Gung  menjadi Angkara Kang Agung

4. tembung sandi utawa garba kudu diudhari

tuladha:  Kadya jadi kadi + kaya

5. manawa Ana perlune Uga bisa ngilangin utawa nambahi ater ater seselan panambang.

tuladha: ginawe jadi gawe + in 

D. Nulis Syair / Nggawe Cakepan Tembang Pucung 

Nulis syair/ nggawe cakepan Tembang Pucung padha karo ngarang syair Tembang Pucung nganggo basane dewe. Nalika arep nulis syair tembang kudu mangerteni babagan kang wigati yaiku.
1. Akehe gatra saben sapada utawa guru gatra
2. Pungkasane swara ing saben gatra utawa guru lagu
3. Cacahe wanda saben gatra utawa guru wilangan
4. Watake saben jenis tembang macapat
5. Pigunane saben jenis tembang macapat

Paugerane kang gumathok ing tembang pucung kaya ing ngisor iki.
1. cacahe gatra saben sapada ana papat
2. guru gatra lan guru wilangan tembang pucung yaiku 12u 6a 8i 12a
3. watake tembang patung yaiku duwe surasa sakepenake lan sembrana
4. gunane tembang pucung kanggo guyonan, cangkriman lan nyenengake. Tembang pucung uga minangka piranti kanggo menehi piwulang luhur kaya ing pupuh pucung serat wedhatama.

Tembang Pucung bisa kokgawe kayadene cangkriman utawa tembang pucung kang prasaja coba gatekna tuladha ing ngisor iki

Bapak Pucung cangkemu madhep mandhuwur
Sabamu ing sendhang
Pencokanmu lambung kering
Prapteng wisma si pucung mutah kuwaya
JAWABANE: KELENTHING / JUN 

--------------
Bapak pocung Dudu watu Dudu gunung
Sangkamu ing Sabrang
Ngon-ingone sang bupati
Yen lumaku si pocung lambehan Grana
JAWABANE: GAJAH

--------------
Iki dhawuh pitutur priyantun sepuh
Kanggo para mudha
Ngenani piwulang becik
Supaya jroning uripmu tambah guna. 

Cukup Semen Materi Tembang Puucung serat Wedhatama Kelas XI SMA/MA/SMK. sumangga yen badhe meruhi isi tembang pocung Serat Wedhatama ing link ngisor iki!

Arti Tembang Pucung Serat Wedhatama

Utawa yen badhe latihan soal, bisa klik link ing ngisor iki!.

Latihan Soal Tembang Pucung Serat Wedhatama

Nnuwun, nuwun, marunuwun